طرح های عمرانی و قصه ناتمام آن/ آیا در برنامه هفتم خطای دید دولت ادامه می یابد؟

به گزارش ملکیتا، پیشتر سیاست های کلی برنامه هفتم در 7 سرفصل ((اقتصادی))، ((امور زیربنایی))، ((فرهنگی و اجتماعی))، ((علمی، فناوری و آموزشی))،(( سیاسی و سیاست خارجی))، ((دفاعی و امنیتی))، ((اداری، حقوقی و قضایی)) و در بند تصویب و اعلام شد. مرکز پژوهش های اتاق ایران نیز نقدی را بر این نظام نامه مطرح و توصیه هایی را خطاب به دولت برای کارا شدن این برنامه عنوان کرده است که یکی از شاخه های با اهمیت آن، قسمت عمرانی است.

قسمت عمرانی همواره یکی از چالش برانگیزترین ردیف های بودجه سالانه کشور و برنامه های توسعه بوده است؛ حوزه ای که گاهی شانس زیاد شدن بودجه را هم داشته است اما به علت هزینه کرد منابع تخصیص یافته به آن در ردیف های دیگر، معمولاً تحقق اهداف را تجربه نمی کند. برای مثال بودجه عمرانی، سال 1400 معادل 176هزار میلیارد تومان بوده است ولی آیا به همین میزان در قسمت عمرانی کشور هزینه شده است؟

گزارش فارغ ساختن بودجه سال 1400حاکی است در موضوع ((راه و مسکن)) در سال 1400مبلغ 3 هزار و 928 میلیارد تومان بیش از مبلغ پیش بینی جهت عملیات آماده سازی، محوطه سازی و تأمین خدمات روبنایی و زیربنایی ((طرح های مسکن مهر )) هزینه شده است. همینطور بیش از 55 هزار متر مربع زمین رایگان جهت احداث مدرسه، مسجد،ساختمان اداری انتظامی، مراکز بهداشتی و درمانی در ((طرح های مسکن مهر)) و ((اقدام ملی مسکن)) در اختیار دستگاه های اجرایی متولی قرار گرفته است.

عملکرد بودجه سال قبل همچنین نشان می دهد که در زمان ابلاغ قانون بودجه قسمت تملک دارایی های سرمایه ای (بودجه عمرانی) باز هم زیاد شده است ودر مجموع به 234.5 هزار میلیارد تومان رسیده است. همچنین در کل 60.5هزار میلیارد بودجه عمرانی استانی هم ابلاغ شده است.

دولت در بودجه عمرانی سال 1401 هم میزان بودجه عمرانی را زیاد کرد و آن را به 251هزار تومان رساند که رشد 42 درصدی معادل 75 هزار میلیارد تومان داشته است. جهشی که نتیجه عمل به آن در سال آینده روشن خواهد شد اما نشانه های آن روی زمین از اینک نیز پیداست. شاهد مثال هم آنکه بر پایه تحقیق های نهادهای مختلف اعم از سازمان برنامه و بودجه و مرکز پژوهش های مجلس، حالا بیش از 70 هزار پروژه استانی و ملی در کشور وجود دارد.

همچنین آذرماه سال قبل بود که یک عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس عنوان کرد دست کم در ایران حدود 100 هزار طرح نیمه تمام وجود دارد که با بودجه حدود 1000هزار میلیارد تومانی 10سال زمان خواهد برد که پروژه های فعلی بدون شروع هیچ پروژه جدید دیگر و البته به قیمت امروز تمام شود!

گره تحقق اهداف بودجه عمرانی کجاست؟

اما چرا دولت هیچ گاه نمی تواند اهداف بودجه عمرانی را تحقق بخشد؟ فعالان اقتصادی تأکید می کنند که دولت باید بودجه عمرانی را از زیر سایه سنگین بودجه اجرایی و عمومی خارج کند. کارشناسان تأکید می کنند به رغم وجود مشکلات و تحریم های زیاد، دولت باید خود را موظف بداند بودجه عمرانی را در جای خود هزینه کند.

مهم تر اینکه این نکته ضروری است که اگر دولت تلاش می کند، مشکلات اقتصادی را به صورت ریشه ای حل و فصل کند، باید زمینه تکمیل برنامه های کامل نشده را آماده کند تا از مسیر آن در مدتی کوتاه اشتغال زایی صورت گرفته، جذابیت سرمایه گذاری در این حوزه را زیاد می کند و قسمت عمرانی را به عنوان یکی از موتورهای محرک اقتصاد،فعال کند.

یکی از بزرگترین چالش های عمرانی دولت، انباشت طرح های کامل نشده است. لازم است دولت تا حد امکان از تعریف پروژه های تازه دوری کند و به جای آن پروژه های کامل نشده قبلی را کامل کرده و به بهره برداری برساند.آمارهای سازمان برنامه و بودجه نشان دهنده آن است زیاد شدن طرح ها و مشکلات تأمین مالی باعث شده است طول زمان اجرای برنامه های عمرانی زیاد شده است واز 10/8 سال در سال 1385 به 10سال  تا سال های 1390 تا 1392 ، به 12/7 سال تا سال 1394، به 14/9 سال تا سال و به 15/7 سال تا سال 1398 و به بیش تر از 16 سال در سال 1399 برسد.

اما ضرورت تعیین تکلیف پروژه های عمرانی تمام نشده آنجا بیشتر احساس می شود که حتی آمار دقیقی از تعداد طرح ها و پروژه های عمرانی تمام نشده وجود ندارد!

برنامه هفتم و نگاه عمرانی

اما نگاه برنامه هفتم توسعه به بخش عمرانی چیست؟ در چارچوب و شکل برنامه هفتم توسعه، به رویکرد ((برنامه ریزی هسته های کلیدی برای توسعه و گذر از برنامه ریزی جامع به برنامه ریزی هسته ای مطرح است، تعیین تکلیف پروژه های عمرانی است که در چارچوب برنامه ریزی جامع برنامه های قبل، گستردگی زیادی پیدا کرده است.

مرکز پژوهش های اتاق ایران در نقدی که بر نظام نامه منتشرشده برنامه هفتم مطرح کرده، تأکید دارد صرف نظر از گذرا به برنامه ریزی هسته ای، کم شدن زیاد درآمدهای دولت طی دهه اخیر و رشد فزاینده تورم دو رقمی و قیمت ها، عملاً امکان تزریق بودجه های زیاد عمرانی را از دولت بر طرف کرده و ادامه راه با این روش ممکن نخواهد بود! 

برپایه این تحقیق نقادانه، گذرا به برنامه ریزی هسته ای با قید پروژه های عمرانی تمام نشده روبه رو است. در واقع بیش از 6 هزار طرح و پروژه ملی و بیش از 80 هزار پروژه استانی (کوچک مقیاس و عمدتاً در جهت تعمیر و نگهداری) تمام نشده وجود دارد که برپایه برآوردهای کارشناسی حتی در صورت عدم تعریف طرح یا پروژه جدید با روند فعلی تأمین اعتبار توسط دولت تا 20سال دیگر نیز تکمیل و به بهره برداری نخواهند رسید.

با وجود انبوه طرح ها و پروژه های تمام نشده و در دست اقدام در سطوح ملی و استانی، تعهدات، دیون و الزامات بر انها تغییر یکباره نظام برنامه ریزی کشور، فرایندی پیچیده و نیازمند تدابیر و برنامه زمانی خاص خود خواهد بود. جایگزینی مدل برنامه ریزی بر مبنای هسته های کلیدی با روش فعلی نیازمند یک برنامه برای مدیریت دوره انتقال دارد. گذر از سیستم برنامه ریزی حاکم بر کشور قطعاً در یک بازه زمانی کوتاه مدت امکان پذیر نخواهد بود.

راهکار برون رفت از بحران

نقد اتاق،برنامه هفتم را نه یک برنامه عملیاتی در سال اول اجرا بلکه برنامه ای برای گذرا در روند برنامه ریزی کشور می داند و بر همین پایه پیشنهاداتی برای کارایی این برنامه طرح کرده است؛ این پیشنهادها شناسایی و احصاء طرح ها و پروژه های مهم و اولویت داری را به دولت توصیه کرده است که تمام شده و بهره برداری از آنها همچنان در توسعه کشور اهمیت دارد و باید در زمان کوتاه تکمیل و به بهره برداری برسند.

همچنین به دولت توصیه شده است طرح ها و پروژه هایی که با مرور زمان یا تغییر رویکرد دولت، حتی در صورت تکمیل و بهره برداری نقش تأثیرگذار و مهمی در توسعه کشور نخواهند داشت را شناسایی کرده و نسبت تعیین تکلیف آنها اعم از تعطیل و حذف، فروش، واگذاری، تغییر کاربری و مواردی از این دست تصمیم گیری شود. اتاق تأکید دارد آنچه درزمینه تغییر روش برنامه ریزی ذکر شده، بیشتر تغییر عناوین است تا آنکه تغییر محتوا را در بر بگیرد.

اکنون باید منتظر ماند و دید که دولت، بودجه ها و برنامه های آینده نگر عمرانی را در برنامه هفتم و لایحه بودجه چگونه تعریف خواهد کرد؛ آیا به تعریف پروژه های جدید دهان پرکن روی می آورد یا تعهدات برنامه ها و لایحه های گذشته را اجرایی خواهد کرد؟